"Unha persoa que tende pontes, que establece vínculos, que impulsa, que anima, que garantía o respecto ao pasado pero que tamén era garantía de futuro; un defensor incansable da cultura galega en todas as súas formas e o primeiro embaixador de Galicia no exterior". Estas son só algunhas das expresións que a presidenta do Consello da Cultura Galega (CCG) utiliza para definir a Francisco Fernández del Riego, a quen se dedican as Letras Galegas de 2023.

"Sempre falamos 'dos bos e xenerosos' --en referencia ao verso de Os Pinos de Eduardo Pondal, himno de Galicia--, pois el é un deles. É un activo que el presenta e que creo que moi poucos poden presentar de forma parecida", asegurou a responsable do CCG. Rosario Álvarez lembra nunha entrevista para Europa Press o carácter respectuoso e afable de Del Riego, aínda que "con xenio". "Si que tiña personalidade, tiña xenio, pero tamén era unha persoa que servía de impulsor, sen porse nunca en primeiro lugar".

"Eu era moito máis nova e tiña un trato connosco, que eramos rapaces naquel momento, que non nos facía sentir como tal, senón como alguén con quen se quere contar e no que se deposita confianza. Impulsábate pero non tiña unha actitude paternalista nin condescendiente. Era moi gratificante esa relación. Non se metía na túa vida, simplemente estaba aí; un apoio e un aprecio pero sen sentir unha inxerencia ou que estás a ser manipulado máis aló das túas propias reflexións ou desexos".

"Particularmente, é un sentimento que eu lle agradezo moito", insiste a presidenta desde o seu despacho no Pazo de Raxoi, onde o Consello da Cultura Galega ten a súa sede. "Facía de ponte entre as xeracións anteriores e as seguintes a el. É máis frecuente recoñecer aos que nos precederon que a importancia dos que nos seguen, non? E el movíase en ambas as direccións".

'Don Paco' --como Álvarez refírese a del Riego en varias ocasións-- non só se erixiu como ponte entre xeracións, senón tamén entre posicións ideolóxicas diferentes. "Mesmo posicións que nos anos difíciles da guerra civil e da posguerra foron antagónicas, o conseguiu restaurar relacións. A pesar da responsabilidade que podes atribuír a uns e outros na perda de vidas ou no exilio de compañeiros moi queridos. Eu entendo que ten que ser difícil. Hai que estar nesa situación para saber se un é capaz de perdoar ou non, pero el conseguiu atraer a un camiño, máis ou menos común, a unhas persoas que foron moi importantes para a cultura de Galicia".

Exercer de nexo de unión foi unha constante na súa traxectoria, algo que practicou tamén cos galegos emigrados. "Eles mesmo dicían que era o seu delegado en Galicia, o seu embaixador. Colocaba as noticias, mantiña actualizada a información que recibían en Buenos Aires, en Caracas, en México; como un boletín de novidades culturais. E ao mesmo tempo era quen recibía aquí a información das grandes empresas culturais que se estaban movendo na emigración, que traía un pouco de alento do que estaban a facer en todos eses países os galegos exiliados ou emigrados".

FENDAS PARA 'COAR' O GALEGO

A produción propia de Fernández del Riego, apunta a presidenta do Consello, vai máis no camiño de "recopilador" que "mostra a outros o valor da cultura galega" que no sentido estrito de creador. "Aínda que desde o punto de vista da escrita ten obras publicadas dunha calidade indubidable, tanto ou máis importante é ese traballo fino en publicacións de todo tipo".

"Esa presenza constante, continua, como unha pinga que cae continuamente e que fai que en épocas de súbita escuridade haxa uns chiscos de cultura galega, de exhibición orgullosa do patrimonio cultural e dunha identidade", relata Unha presenza sobre todo en medios de comunicación, moi diferentes entre eles (convencionais como Pobo Galego ou Faro de Vigo, revistas máis efémeras ou mesmo publicacións máis locais).

Neles, ao mesmo tempo que loitaba por dar a coñecer a cultura galega, un concepto que para el o incluía todo --"a pesca, as embarcacións conxeladoras, o canto tradicional ou a última tradución dun tratado filosófico"-- e que bebe da idea de cultura "do galeguismo e do Seminario de Estudos Galegos", "tamén pugnaba porque o galego ocupase un lugar aí". "Está continuamente tentando que o galego entre nos medios, aínda que sexa só nesa columna que el escribe. Buscaba rendijas polas que coarse non só el, senón tamén para que outros se animen e escriban, para que vaian metendo os seus escritos en galego".

FUNDACIÓN PENZOL

Entre os grandes proxectos de Fernández del Riego --ademais da Editorial Galaxia-- está a Fundación Penzol, "cun obxectivo que se parecía bastante ao que se perdeu co Seminario de Estudos Galegos tras a Guerra Civil".

Tal e como explica Rosario Álvarez, buscábase un centro que, por unha banda, puidese acoller un arquivo e unha biblioteca, un "lugar seguro para a pervivencia de fondos importantes, documentais e bibliográficos, que tivesen que ver coa cultura galega; algo así como a Biblioteca de Galicia".

Por outra banda, querían tamén "atraer a talentos dispostos a investigar sobre a realidade galega, presente e pasada, para ir construíndo o relato de Galicia, da historia da súa cultura e da súa identidade" a través de especialistas de todos os ámbitos.

ACTOS DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Ademais de "apoiar" as actividades organizadas pola Real Academia Galega para honrar a figura de Francisco Fernández del Riego, o Consello da Cultura Galega organiza tamén toda unha serie de accións con motivo do Día dás Letras Galegas. Entre o previsto, Rosario Álvarez destacou o especial incluído na páxina web do Consello. "Unha xanela aberta para pór a disposición de quen os necesite todos os recursos, que é fundamentalmente a nosa misión". Así, inclúen unha biografía, fotografías, cartas, gravacións sonoras do propio intelectual, conferencias, vídeos, etc.

Editan tamén un libro conmemorativo, unha edición especial e numerada que se presentará o próximo 2 de maio en Vigo --cidade moi ligada a Fernández del Riego--. Recolle unha das poucas obras de ficción do autor, un conto, que está ademais ilustrado por Laxeiro. Por último, organizan o Concerto dás Letras, unha cita anual para as Letras Galegas que arrincou en 2009. Normalmente, explica, é itinerante. Este concerto de gran formato faise nunha localidade relacionada co homenaxeado, esta vez Vigo.

Alí, o 16 de maio --"de véspera, como as verbenas das boas festas" e da man da Real Filharmonía de Galicia, dirixida por Maximiliano Zumalave, estrearase unha peza musical nova, especialmente encargada para a efeméride. O compositor escollido é Brais González, que musicará a unión de dous poemas dedicados a Del Riego, un de García Bolaño e outro de Xaime Isla.

"Hai un diálogo entre poesía e música, entre o culto e o tradicional, que tamén é un diálogo que el quería establecer. Estas pezas novas van dando lugar ademais a ese corpus de música contemporánea que se relaciona coas Letras Galegas". Xa o 17 de maio, o Consello da Cultura Galega acompañará á Academia a Lourenzá (lugar de nacemento de Del Riego e onde a RAG celebrará o seu pleno especial). Ao municipio lucense volverán en decembro para pechar o ano e pór en valor a un home que pelexou por "mostrar que temos unha cultura e unha lingua propia, unha tradición; unha identidade que nos distingue de todos os demais".