O pasado luns, 4 de marzo, cumpríronse catro anos desde a confirmación do primeiro positivo de covid-19 en Galicia: un home chegado desde Madrid para unha entrevista de traballo en Inditex que estivo varios días illado no Complexo Hospitalario Universitario da Coruña (Chuac). Ao día seguinte confirmábase o segundo caso nunha muller no Álvaro Cunqueiro de Vigo. Dez días máis tarde empezaba o confinamento.

Desde entón, as cifras de contaxiados polo SARS-CoV-2 non deixaron de subir e tampouco o fan agora, ata contabilizarse de maneira oficial 723.915 casos desde o inicio da pandemia e ata este venres, 8 de marzo. Isto supón que, polo menos, un de cada catro galegos atravesaron a enfermidade. Pero seguramente estas cifras sexan superiores, tendo en conta que co tempo xeneralizáronse o test domésticos e non todas as infeccións chegan a coñecemento do Servizo Galego de Saúde (Sergas).

Tampouco debe esquecerse a listaxe de 4.211 persoas que faleceron en Galicia ben diagnosticadas de covid ou ben directamente pola enfermidade. A primeira vítima confirmábase o sábado 14 de marzo de 2020: unha muller de 92 anos que estaba ingresada no Hospital Povisa, en Vigo.

Á fronte daquela Área Sanitaria estaba entón Julio García Comesaña, agora conselleiro de Sanidade en funcións, cando en setembro de 2020 substituíu a Jesús Vázquez Almuiña. Nunha entrevista con Europa Press polos catro anos da pandemia, García Comesaña lembraa como un episodio "impactante" e "moi importante" no que a poboación "empezou a pensar" que algo así podía ocorrer. A Galicia o SARS-CoV-2 chegou un pouco despois que a Madrid ou Barcelona, o que permitiu ao Sergas "anticiparse".

Neste sentido, o conselleiro en funcións asegura que esta crise "foi unha constatación" de que o sistema sanitario, aínda que ten marxe "de mellora", era "moi forte". "Afortunadamente, o número das persoas que pasaron a enfermidade grave foi menor e os que faleceron, sendo unha mágoa, pois tamén foi un número máis pequeno do que podiamos pensar no seu momento", recoñece García Comesaña, que eleva o seu agradecemento a todos os sectores sociais e económicos. Iso si, o titular sanitario da Xunta non se atreve a pór unha nota da súa xestión e, aínda que non dá unha cifra, si lle poría "unha das máis altas" cualificacións á sanidade galega.

"UNHA NORMALIDADE POR MOITOS ANOS"

Aprendemos a convivir co virus? A día de hoxe, hai 126 casos activos de covid, dos cales 31 están hospitalizados, dous deles na UCI. Son cifras moi escasas en comparación aos momentos máis crus da pandemia pero que, "probablemente, serán unha normalidade por moitos anos", advirte o conselleiro.

Pero esta experiencia impactou nos sistemas sanitarios de maneira que agora estes están "máis engrasados" ante unha alerta similar. Ademais, supuxo un avance nos métodos diagnósticos, tamén da gripe. "Agora todo o mundo sabe o que é unha PCR e facemos moitas máis. Antes, os pacientes ingresaban por gripe sen un diagnóstico microbiolóxico. Hoxe iso é impensable, os pacientes entran pola porta de urxencias e facémoslles todo tipo de probas", explica García Comesaña.

Tamén conceptos como 'onda' e 'pico de contaxios' importáronse á gripe, igual que non resulta tan estraño ver persoas con máscara pola rúa ou facerse un test caseiro antes dunha cea de Nadal. A conciencia fronte á vacinación é outra herdanza da covid. Neste sentido, García Comesaña desliza que a inmunización contra a covid manterase en paralelo á da gripe en próximas campañas, mesmo con "unha única vacina" que servirá para ambos os virus e para a que xa hai proxectos en desenvolvemento.

COVID PERSISTENTE

Por outra banda, o Sergas ten unidades interdisciplinares poscovid nas sete áreas sanitarias que en 2023 pasaron 4.800 consultas a persoas que pasaran a infección. Delas, "algúns" casos, confirma o conselleiro, diagnosticáronse de covid persistente ao presentar síntomas meses ou, mesmo, anos despois de curarse.

Precisamente, para visibilizar, reivindicar a súa situación e prestar asistencia a pacientes e familiares, naceu en xaneiro a Asociación Galega de Covid Persistente (Asgacop). A súa presidenta, Isabel Quintana, é unha enfermeira que se contaxiou de coronavirus en abril de 2020 e desde entón vive con 10 pastillas diarias e unha longa lista de síntomas (como tose, dores musculares, taquicardias e esquecementos, entre outros) que a levaron a unha incapacidade.

"De ser esposa, enfermeira e nai, agora son unha muller que tenta ser nai competente de dúas persoas que pasaron a súa adolescencia cunha persoa enferma na súa casa", resume a súa presidenta, que recoñece aínda estar a atravesar "un duelo pola Isabel do 2019". Asgacop constituíuse por varios motivos: visibilizar esta enfermidade, mellorar o seu recoñecemento e tratamento, e que os afectados "non sentan sós". E é que unha das cuestións que piden ás administracións é un rexistro oficial de pacientes de covid persistente: "Queremos saber cantos somos e en que circunstancias estamos".

As estimacións oficiosas, segundo a asociación, falan de que un 4 % da poboación galega ou o 10 % das persoas que pasaron o coronavirus teñen covid persistente, o que suporía case 100.000 persoas en Galicia. No que respecta ao Sergas, Quintana enxalza o labor da unidade interdisciplinar poscovid da área Sanitaria de Ourense, porque é "a que está a dar a mellor atención" aos afectados ao estar dotada de médicos internistas, unha enfermeira e un psicólogo que "colabora estreitamente" con eles.

É un equipo que pon de exemplo para o resto de áreas sanitarias galegas, onde isto, sostén, non ocorre. Unha das consecuencias é que os diagnósticos de covid persistente non reflicten a realidade ou que moitos dos afectados sexan "derivados a outras unidades" para ser tratados. Con todo, preguntado respecto diso por Europa Press, o conselleiro de Sanidade en funcións non detecta estas diferenzas porque "en principio a estrutura das unidades é homoxénea" en todas as áreas, porque foi unha orde única da Consellería. Por tanto, García Comesaña reduce estas posibles deficiencias a "un tema de percepción".

CONTRATOS DE EMERXENCIA

Outro dos episodios que marcaron a pandemia foi a compra de material sanitario por procedementos de emerxencia, é dicir, a través de adxudicacións 'a dedo' e sen publicidade. Este asunto volveu, catro anos máis tarde, á actualidade a raíz do coñecido como 'caso Koldo' que saltou no Goberno central e que salpicou a outras autonomías.

O conselleiro de Sanidade, na liña do presidente, Alfonso Rueda, defendeu a "transparencia" dos contratos en Galicia e remitiuse á fiscalización do Consello de Contas no seu informe publicado o pasado xullo: "Di claramente que non hai ningún reparo na legalidade". "Na contratación do Goberno de España, a Fiscalía e Audiencia Nacional detectaron indicios de branqueo de capitais, suborno e tráfico de influencias", contrapón García Comesaña, que acusa ao BNG de "facer unha papeleta" ao solicitar unha auditoría para o Sergas.

"Hai tantos indicios de irregularidades nos contratos de emerxencia feitos pola Xunta como nos de gobernos do BNG e do PSOE en concellos e deputacións, é dicir, ningún", resolve o conselleiro. Así mesmo, defende os controis de calidade realizados ás mercadorías e asegura que "curiosamente" o "único" material sanitario defectuoso que chegou a Galicia e que houbo que retirar "comprouno o Ministerio de Sanidade".