É posible atopar restos de neve nos costados da sinuosa estrada que descende desde o alto de Pedras Apañadas, a máis de 1.200 metros de altura, ata o remanso de paz que representa o encoro de Salime ao seu paso polo municipio de Negueira de Muñiz, no extremo oriental da provincia de Lugo.

Ao salvar a ladeira da montaña, escondida tras unha curva da pista que comunica as parroquias de Cancio e Ernes, flotando case sobre as augas do encoro, atópase a casa de Barcela, a única que sobreviviu á construción da presa nos anos 50 por atoparse na zona máis alta do pobo.

Baixo as augas café con leite do río Navia, infestada nesta época do ano de troncos que viaxan á deriva como resultado das últimas choivas, xace o resto da aldea, igrexa incluída, que emerxe á superficie cada vez que fluctúa o nivel de auga do pantano. Alí viven desde hai 15 anos, sen instalación eléctrica e no máis rigoroso illamento, dous irmáns xemelgos que chegaron a Negueira en busca das súas raíces e que acabaron descubrindo tempo despois, afirman, que tiñan dereitos de propiedade sobre a casa na que se instalaron sen permiso. A única do pobo.

Unha propiedade que os convertía ademais en exclusivos titulares das 193 hectáreas de monte veciñal en man común de Barcela e entregáballes tamén dereitos de aproveitamento sobre parte das 304 que conforman a próxima unidade de Barcela-Vilauxín.

HERDEIROS "POR SORPRESA"

Raúl e Adolfo Graña teñen 55 anos, naceron en Barcelona e aterraron no municipio de Negueira --un dos máis despoblados da provincia de Lugo, con apenas 240 habitantes-- tras a morte do seu pai, no ano 2009.

A súa avoa paterna, relatan a Europa Press, viviu en Barcela antes da construción do encoro e quedou alí cando o seu marido --o avó dos xemelgos-- decidiu emigrar a Arxentina. Ela era a propietaria, sosteñen agora os irmáns, da casa na que hoxe habitan. E tamén, din, dunha serie de terreos no próximo monte de Ernes.

"O noso pai apenas falaba de Barcela. Nós viñemos a esta zona para coñecer as nosas raíces e metémonos a vivir aquí. Despois atopamos nun altiño da casa de Barcelona uns foros do século XVII e outras escrituras que falaban deste lugar. Foi unha sorpresa", explican. Aqueles foros --contratos territoriais, xeralmente agrarios, que se utilizaban antigamente para regular a cesión de terras ou de bens-- achados na vivenda familiar do barrio de Lles Corts, convertíanos --ou iso pensaban eles-- en lexítimos herdeiros da casa insumerxible de Barcela.

Pero non todos no municipio de Negueira tiñan a mesma opinión e os xemelgos tardaron catro anos en conseguir empadroarse en Barcela. "Tiveron problemas para censarse porque eles eran okupas e viñera unha vez un propietario e dixera que non se censase alí a ninguén. Porque eles entraron en varias casas antes, non entraron só nesa, pero das outras saíron", relata respecto diso José Manuel Braña, alcalde de Negueira de Muñiz desde o ano 2003.

"Eu non dirimo se son herdeiros ou non desa casa. Eu aceptei a censalos porque eles en realidade viven alí. E eu estou obrigado a que se alguén está a residir nun sitio, censalo nel", precisa, acto seguido, o rexedor do municipio lucense.

O CONFLITO

Tras catro anos residindo en Barcela e unha vez regularizada a súa situación censal, a relación entre os novos moradores da aldea e o resto de veciños do municipio --asentados na zona, a maior parte deles, a partir da creación a finais dos anos 70 da comuna de Foxo-- comezou a enturbarse.

O 5 de xuño de 2013, oito veciños do municipio --máis de 12 segundo o testemuño ofrecido entón polos irmáns-- presentáronse na casa de Barcela armados con paus e outros útiles de labranza, apedrearon as xanelas da propiedade e prenderon lume a unhas pacas de palla provocando que as chamas se propagasen polo inmoble, cos xemelgos dentro, causando danos en portas e dinteles.

O episodio saldouse coa condena, oito anos máis tarde, para sete dos implicados no intento de queima do inmoble a unha pena de prisión de tres meses por un delito de incendio e danos nunha vivenda con perigo para as persoas. A titularidade da casa Barcela que a punto estivo de resultar calcinada, precisaba a sentenza promulgada pola Audiencia Provincial de Lugo, "non puidera ser acreditada".

Aínda que a motivación da disputa, de acordo á declaración efectuada por algúns dos procesados en sede xudicial, tivo a súa orixe no presunto roubo de animais por parte dos irmáns, os dereitos de aproveitamento dos montes veciñais en man común de Barcela --sen benefactor algún ata a chegada dos xemelgos á casa do encoro-- seguen xerando controversia e alterando a convivencia no tradicional paraíso hippie de Negueira de Muñiz.

A relación entre os irmáns Graña, que tan só reciben a visita periódica do taxista ao que pagan para que lles baixe a compra desde a localidade da Fonsagrada, e o resto de habitantes, continúa sendo tensa. Os xemelgos acusan os veciños de "tirar ao encoro" un automóbil da súa propiedade e estes deféndense tachando aos irmáns de "violentos" e culpándoos de "romper a convivencia" no municipio.

"Temos bastantes problemas con esta xente. Son persoas conflitivas. Non había conflitos na zona antes da súa chegada", asegura respecto diso una das poucas veciñas de Negueira que accede a referirse a os irmáns Graña.

POR UN PUÑADO DE PIÑEIROS

Segundo datos da Consellería do Medio Rural da Xunta, aproximadamente a cuarta parte do territorio galego, é dicir, máis de 700.000 hectáreas, atópanse actualmente xestionadas por algunha das 2.800 comunidades de montes veciñais en man común (MVMC) que hai en Galicia. Unha figura, practicamente exclusiva do noroeste de España, que concede a propiedade e o aproveitamento do monte en cuestión, sen asignación de cotas, aos veciños da parroquia onde se atope situado devandito monte.

Unha fórmula que entrega o control dos montes --bens por lei "indivisibles, inalienables, imprescriptibles e inembargables"-- aos seus veciños para empregalos no seu "directo beneficio", pero que pode chegar a converterse tamén nun potencial foco de conflito.

"O tema das comunidades de montes pode ter algo que ver no que pasou. Unha certa relación, pero non toda, porque aí no monte de Barcela nin se vendeu madeira nin hai moita madeira tampouco", manifesta o alcalde de Negueira, José Manuel Braña, para acto seguido reflexionar: "Estas cousas do rural profundo moitas veces son faíscas que saltan cando menos o esperas. As comunidades de montes son complicadas cando hai algo para repartir".

Dos 18 montes en man común que quedan en Negueira, o de Barcela, aquel que pertence á única casa que non puido alagar o encoro; o que xestionan hoxe, de maneira exclusiva, os Robinsones de Lles Corts que chegaron para quedar; e o que dá sombra, no verán, á praia fluvial por excelencia do municipio; continúa sendo, 15 anos despois, o máis polémico e desexado. "A todos encantoulles que esta casa desaparecese como o resto e que nós non estivésemos aquí. Pero queremos ser libres e vivir en paz. E non imos marchar", sentenza Raúl Graña, cravando a mirada nas augas do Navia.