No alto dunha lomba que domina o val do Salnés, onde as viñas se aferran ás suaves pendentes coma dedos a un segredo, levántase o Pazo de Baión, un lugar que en Galicia evoca tanto a beleza da pedra antiga como a memoria turbia do narcotráfico. Os seus muros de granito non só contemplaron séculos de historia, senón que foron testemuños --e protagonistas-- dun dos capítulos máis escuros da crónica galega: o reinado de Laureano Oubiña. Hoxe en día, os visitantes percorren os seus xardíns xeométricos, os seus corredores de columnas e as súas extensións de cepas mimadas polo aire atlántico, respiran o perfume do albariño e a promesa dunha terra que se sacode o pasado. Pero o Pazo de Baión non pode escapar de todo da lenda negra que o convertiu en símbolo do narcotráfico. Nas súas entrañas aínda resoa, coma un eco lonxano, o ruxido dos Mercedes, o tronar das caixas de contrabando, o murmurio de reunións en habitacións pechadas...

OUBIÑA NON QUERÍA O PAZO BAIÓN: PRECISÁBAO, ERA A SÚA OBSESIÓN

Construído no século XV, o pazo pasou por diversas mans nobles, e nas súas terras cultiváronse cereais, vides e silencios. A súa arquitectura resposta ao canon galego: sobria, sólida, con balcóns de ferro forxado que semellan mirar ao mundo con desconfianza. Pero foi no último terzo do século XX cando o pazo entrou noutra dimensión: a do poder na sombra. Nos anos oitenta, Laureano Oubiña, figura central do contrabando e do narcotráfico galego, adquiriuno e convertiuno non só na súa residencia, senón nunha especie de cuartel xeral. Alí, entre columnas dóricas e palmeiras plantadas como símbolo dunha riqueza súbita, decidíanse rutas, firmábanse pactos, ocultábanse millóns de pesetas...

Dicíase no baixo Salnés que Laureano Oubiña non quería o Pazo de Baión: precisábao. Non por comodidade, non por prestixio, senón por algo máis elemental, case institivo. Era a súa obsesión. Naqueles anos de ouro seus, cando xa controlaba rutas, cargamentos e vontades, aínda había un símbolo que non puidera posuír: aquela case señorial que o desafiaba dende a lomba, con aires de grandeza e unha historia demasiado visible. O Pazo era --e segue sendo-- unha xoia arquitectónica, si, pero sobre todo era para el un trofeo de guerra. Quen controlaba Baión controlaba algo máis que hectáreas: controlaba un relato. Oubiña sabíao, e tamén o sabía Manuel Charlín, outro dos patriarcas do contrabando galego, con quen Oubiña mantiña unha rivalidade soterrada --e ás veces non tanto-- polo territorio, o respecto e o poder. 

22 HECTÁREAS CON PISTAS DE TENIS, PISCINA MONUMENTAL E MOITO MÁRMORE

Finalmente Oubiña fíxose co Pazo Baión, mentres Manuel Charlín conformouse co Pazo de Vista Real, tamén en Vilanova de Arousa, pero de menor tamaño e importancia. E, cando Oubiña se instalou en Baión, fíxoo con toda a pompa do novo poder: obras fastuosas, columnas de importación, mármores, xardíns tropicais... O Pazo converteuse nunha especie de Versalles galego, pero rodeado de gardas privados e vehículos blindados. Quen entraba alí, entraba a outro mundo. Un mundo rexido por unha lóxica paralela, onde o Estado non chegaba e a palabra de Oubiña era lei. Baión xa non só era unha finca: era a coroa do seu imperio. E non dubidaba en presumir de semellante trofeo.

A finca, de 22 hectáreas, tiña de todo: pistas de tenis, unha piscina monumental, establos, xardíns, bodega... e, sobre todo, unha imaxe: a do triunfo dun sistema paralelo, que todo o mundo en arousa coñecía e que, durante moito tempo, poucos se cuestionaban. Oubiña non só era rico: era intocable. A súa figura volveuse mítica e temida. En Baión celebrábanse festas e recepcións e dicíase que os coches entraban e saían a calquera hora dun interior onde todo era luxo, ouro e mármol. Algúns veciños aínda lembran o sobrevoo de helicópteros, o formigueo do medo e a sensación de que naquelas terras non madaba a lei, senón outra orde máis crúa e eficaz.

GARZÓN CHEGA EN HELICÓPTERO PARA REMATAR COA IMPUNIDADE DOS NARCOS

No ano 1990, o cerco xudicial pechouse: comezaba a Operación Nécora. A Audiencia Nacional e os tribunais europeos puxeron o foco en Oubiña e no seu imperio. O pazo convertiuse en proba, en evidencia, en símbolo do crime organizado. Na mañá do 12 de xuño dese mesmo ano, o ceo de Baión abriuse co tronar de hélices. Era un helicóptero da Garda Civil, e dentro ía o xuíz Baltasar Garzón, decidido a rematar co mito de que os narcotraficantes de Arousa eran intocables. Nunha operación que semellaba máis sacada dunha película que dun sumario xudicial, o xuíz descendeu no corazón mesmo do feudo de Oubiña, coma se a súa chegada dende o aire simbolizara a irrupción dunha xustiza implacable sobre un terreo ata entón impenetrable. Foi un golpe teatral e efectivo. Os medios narrárono con detalle.

Aquela imaxe quedou gravada na memoria de Galicia. O Pazo, que fora escenario de celebracións e pactos escuros, era agora tamén escenario de redención pública. Era a toma da Bastilla galega. Garzón rompía así o feitizo. Os veciños comentárono durante anos: o helicóptero, o ruído, a entrada por sorpresa, os rexistros... Din que a finca quedou en silencio durante días, coma se respirara por primeira vez sen medo. A caída dun dos narcotraficantes máis célebres de Galicia comezaba alí, na mansión que tanto loitara por conseguir. Tras longos procedementos, a xustiza embargou a propiedade e ordenou a súa venda. Foi un dos primeiros bens decomisados ao narcotráfico que pasou a ser reutilizado con fins sociais e produtivos. A imaxe do pazo baleiro, abandonado, coas paredes manchadas de humidade e o xardín convertido nunha selva, foi portada de xornais. Era o final dunha época. Pero tamén o comezo doutra.

A VOZ DAS NAIS DE DROGODEPENDENTES: A ASOCIACIÓN ÉRGUETE TOMA O PAZO

Durante a convulsión dos anos 80 e 90 nas Rías Baixas, cando o narcotráfico campaba con impunidade, emerxeu con forza o movemento das nais de drogodependentes, agrupadas baixo a Federación Galega de Asociacións contra a Droga, logo coñecida como Érguete. A súa mobilización foi o primeiro grande alzamento social contra os capos que, ata entón, compraran o silencio e o respecto con coches de luxo, casas, sedes de fútbol, festas e dádivas. O Pazo de Baión erixiuse como o escenario de denuncia destas nais. Trala absolución provisional de Oubiña no caso Nécora, despois da detención de 1990, as mulleres lideradas por Carmen Avendaño protagonizaron unha protesta ante os muros do lugar, gritando que lles estaban matando aos seus fillos e sinalando co dedo a Oubiña.

Mesmo se organizou un escrache máis tarde, cando Oubiña saíu da prisión, en 1994, nunha concentración na que esixían que o Pazo se convertese nun centro de rehabilitación para drogodependentes. Dous feitos simbólicos marcaron a vitoria moral destas mulleres: no 2004, a película 'Heroína' escenificou aquela mobilización histórica fronte ao Pazo; en xullo do 2008, Carmen Avendaño e outras mulleres entraron simbolicamente polas reixas do pazo acompañadas de autoridades, nun acto de recuperación cívica, ante máis de 300 persoas. O Pazo pasou así de ser símbolo de luxo narco a símbolo de resistencia cidadá, unha pedra máis na construción dunha conciencia social sólida contra o narcotráfico en Galicia.

DO DELITO Á PRODUCIÓN DE VIÑO CON DENOMINACIÓN DE ORIXE: A REDENCIÓN

No ano 2008, a cooperativa vitivinícola Condes de Albarei, con sede no mesmo corazón do Salnés, mercou o pazo en subasta por algo máis de 1,7 millóns de euros. O obxectivo era claro: rehabilitalo, dignificalo, transformalo en símbolo doutra Galicia, a que colleita, a que exporta, a que fermenta sen odio nin codicia, só co viño. O proxecto foi ambicioso. Restauráronse os edificios con respecto ao legado histórico. Modernizouse a adega. Replantáronse as viñas, moitas das cales xa existían dende tempos anteriores. O albariño que alí se produce na actualidade --Pazo Baión-- non só busca calidade, senón tamén significación. Cada botella conta unha historia: a dunha terra que coñeceu o medo e que hoxe ofrece beleza embotellada.

A finca é visitable. Fanse catas, eventos e mesmo vodas. O mármore das salas brilla con luz nova. Os corredores cheiran a madeira e a viño, non a poder. E, sen embargo, cada visita é tamén unha viaxe por capas de memoria. O guía non sempre o menciona, pero moitos visitantes xa chegan ao lugar sabéndoo: aquí viviu Oubiña. Aquí foi o centro dunha organización criminal. Aquí, os cartos en negro --ou en branco, segundo se mire-- eran tan líquidos como o albariño que hoxe se embotella con denominación de orixe.

DO 'TODO SE SABE PERO NINGUÉN FALA' AO 'MIRA O QUE FOMOS E O QUE SOMOS'

O Pazo de Baión é moitas cousas á vez: unha xoia arquitectónica, unha adega de prestixio, un recordo incómodo, unha lección política, unha alegoría moral... A súa historia podería resumir a evolución recente de Galicia: de terra de paso a rexión de produción; da lei do silencio á aposta pola transparencia; do 'todo se sabe pero ninguén fala' ao 'mira o que fomos e mira agora o que somos'. Ao camiñar entre as vides, cando cae o solpor e a bruma comeza a subir dende o val, un pode imaxinar pantasmas nas ventás. Pero tamén pode escoitar, se afina ben o oído, o canto xordo do futuro. Un futuro que fermenta lentamente, como o bo viño, e que, ás veces, sérvese frío pero con memoria.

 

 

 

 

Ver esta publicación en Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Una publicación compartida de Galicia Confidencial (@galicia_confidencial)